64 năm trước, những ngày này trên toàn đất nước Việt Nam là những ngày sôi động bởi không khí hực lửa của một cuộc đổi đời sau ngày 19 tháng 8 năm 1945.
Đoàn người tham gia cuộc mít-tinh trước cửa Bắc Bộ phủ, Hà Nội, hôm 19 tháng 8 năm 1945.
Cho đến nay, ngày này vẫn được sách vở chính thống gọi là ngày tổng khởi nghĩa thành công, cướp chính quyền từ tay Pháp, hay từ tay Pháp và Nhật, hoặc từ tay Pháp, Nhật và chính phủ Trần Trọng Kim.
Nhưng nếu nhớ lại rằng Nhật đã đảo chính Pháp từ ngày 9 tháng 3, rồi Nhật lại đã đầu hàng Đồng Minh từ đầu tháng 8 cùng năm, thì cách nói “cứơp chính quyền từ tay Pháp và Nhật có lẽ không ổn chút nào” vì lẽ thực dân Pháp và phát xít Nhật đâu còn chính quyền để mà cướp? Vậy chỉ có thể nói là “cướp chính quyền Trần Trọng Kim” mà thôi.
Chính quyền chỉ tại chức tổng cộng 126 ngày này ra sao? Đã sụp đổ thế nào? Có phải là một chính quyền bù nhìn và phản dân hại nước hay không? Những gì đã xẩy ra trên đất nứơc Việt Nam trong thời gian ấy rất ít được nhắc đến trong các sách giáo khoa hiện nay.
Đó là một trong những điều mà nhạc sĩ Tô Hải -năm nay 83 tuổi- gọi là một “lỗ hổng lớn về giai đoạn lịch sử bi-hài-hùng này,” như được viết trong trang Blog của ông, nhân dịp nhớ lại ngày 19 tháng tám của 64 năm trứơc đây.
Mục Câu Chuyện Hàng Tuần kỳ này sẽ nói về “lỗ hổng” ấy, qua lời của một số vị lão thành từng tham gia, hay có mặt trong những diễn biến dồn dập sôi bỏng của những ngày tháng ấy.
Diễn biến của 64 năm trước
Khi biên tập viên Mặc Lâm của Ban Việt Ngữ hỏi về ngày 19 tháng 8 năm 1945, tác giả cuốn sách nổi tiếng “Hồi ký của một thằng hèn” – Nhạc sĩ Tô Hải nói: “Cái ngày 19 tháng 8 ấy à? Như trên Blog tôi viết đấy, là tôi đi biểu tình. Ai hô biểu tình, có ngày ba bốn lần đi biểu tình. Họ biểu tình phố, rồi biểu tình khu, rồi biểu tình thành này. Ngày 17 thì còn cầm cờ vàng mà (cười), ngày 19 thì là mới bắt đầu cầm cờ đỏ.”
Trong trang Blog, nhạc sĩ Tô Hải nhắc lại những khoảnh khắc lịch sử ngắn ngủi nhưng vô cùng quan trọng đối với lớp thanh niên tuổi ông thời bấy giờ, những người mà ông nói là đều “ngu ngơ, ngây thơ, dại dột”, cho nên (cũng theo lời ông) “số phận có thể mỉm cười hay xé xác bất kể anh nào.”
Mốc lịch sử thứ nhất của giai đoạn này là ngày 9 tháng 3, khi Nhật bất ngờ đảo chính Pháp, đưa toàn bộ các viên chức và thường dân Pháp vào trại giam. Tình hình ấy khiến cho giới thanh niên có cảm tình với người Nhật, lúc bấy giờ là “kẻ thù của kẻ thù.”
Lá cờ của chính phủ Trần Trọng Kim lúc đó màu vàng, ở giữa có hình quẻ Ly màu đỏ và quốc thiều là bài “Đăng Đàn Cung”, bởi trong giai đoạn ấy, Việt Nam vẫn có vua là Vua Bảo Đại. Đó cũng là mốc lịch sử thứ hai của giai đoạn này.
Mốc lịch sử thứ ba là ngày 17 tháng 8 năm 1945, được nhạc sĩ Tô Hải viết trong Blog của ông như sau:
“Cho tới một ngày (17/8/1945) Đoàn Thanh Niên của chúng tớ tay cầm cờ quẻ li, miệng hát “Này thanh niên ơi…” đi Mít tinh chào mừng chính phủ Trần Trọng Kim” thì mới trắng mắt ra rằng mình đã được huy động đi…” “Cướp chính quyền” từ tay chính phủ Trần Trọng Kim, do Việt Minh tổ chức mà không biết.
Tất cả đều diễn biến rất nhanh chóng. Cờ quẻ li hạ xuống! Cờ đỏ sao vàng kéo lên và một người ,”quần nâu áo vải”đầu đội béret, tay cầm súng pặc họoc, thắt lưng đeo một, hai quả lựu đạn OF (lựu đạn khói) ra tuyên bố vài câu gì đó mà tớ đứng xa quá nên nghe chẳng rõ , chỉ nhớ lõm bõm có mấy câu…”Chính quyền đã về tay nhân dân” và sau đó thì…. hàng ngàn người như có gài sẵn kim hỏa trong lòng đã nổ tung ra thành những khẩu hiệu “Muôn năm!muôn năm!” long trời lở đất….
Hàng chục lá cờ đỏ sao vàng được tung ra,kéo theo cả hàng ngàn ngừõi chạy ùa sang phủ thống sứ cũ (ở xế nhà hát lớn) phá cửa, leo hàng rào vào chiếm phủ Khâm sai đại thần. Mọi việc diễn ra nhanh chóng, chẳng khác gì cái cảnh tớ đã được xem sau này trong phim ” Lê Nin với Cách Mạng Tháng 10) có trường đoạn chiếm Cung điện Mùa đông”!
Chỉ khác là ,ở V.N,không có súng nổ và chính phủ “bù nhìn” đi đâu?ở đâu?lúc đó?có ai bị bắt,bị vào tù, bị “dựa cột” không thì chẳng có ai được biết,kể cả tớ ,cho tới tận bây giờ!
Cuộc tổng khởi nghĩa như thế là xong. Có mặt tớ cũng như không!Chẳng ai hay,ai biết….”
Bài viết của nhạc sĩ Tô Hải tức khắc nhận được 88 lời góp ý và một bài viết, với nội dung nói chung là cám ơn ông đã nói lên những điều không thấy trong sách sử đang được giảng dậy tại Việt Nam hiện nay. Một người viết như sau:
“Tôi sinh ngày 26-9-1927, là Thanh Niên Cứu Quốc thành hoàng Hiệu, tôi cũng là một người tham gia cướp chính quyền ở Hà Nội như bác. Tôi công nhận những điều bác kể phản ánh hoàn toàn đúng tình hình lớp thanh niên học sinh Hà Nội lúc đó.
Tôi xin bổ sung là đến bây giờ nghĩ lại, tôi phải công nhận là các vị trong chính phủ “bù nhìn Trần Trọng Kim” đều là những người thật sự sạch sẻ, họ có thể yêu nước theo cách này hay cách khác nhưng chắc chắn là họ không có chuyện lợi dụng chức quyền để tham nhũng đến trở thành ‘quốc nạn”.
Xin cảm ơn bác.”
Lời kể của các chứng nhân
Nhạc sĩ Phạm Duy khi đó 24 tuổi đang ở trong Miền Nam, nhưng trực tiếp tham gia vào dòng thác chuyển động lúc bấy giờ viết trong Hồi Ký của ông như sau:
“Sau khi Nhật đầu hàng, quân đội Nhật ở Việt Nam trao trả Phủ Toàn Quyền cho Phủ Khâm Sai Bắc Bộ. Để tỏ ý chí bảo vệ đất nước, vào ngày 17 tháng 9, công chức Hà Nội -được lệnh của vị Khâm Sai Phan Kế Toại- đứng ra tổ chức một cuộc mít-tinh ở trước Nhà Hát Lớn Hà Nội.
Cuộc mít-tinh của các ông các bà công chức đang diễn tiến thì bỗng nhiên một lá cờ đỏ sao vàng rất lớn được thả từ bao lơn của nhà hát xuống, rồi một người leo lên khán đài cướp micro để hô khẩu hiệu và hát bài Tiến Quân Ca của Văn Cao. Thế là cuộc biểu tình của Tổng Đoàn Công Chức bỗng nhiên biến thành cuộc biểu tình của Mặt Trận Việt Minh.
Hai ngày sau, tức là 19 tháng 8, Việt Minh đích thân đứng ra tổ chức một cuộc mít-tinh khổng lồ, cũng ở trước nhà hát Lớn Hà Nội. Sau đó, đoàn người biểu tình kéo đến bao vây Bắc Bộ Phủ. Ông Khâm Sai Phan Kế Toại đầu hàng ngay.
Coi như cướp được quyền hành chánh rồi, đoàn người kéo luôn qua trại Khố Xanh ở đường Đồng Khánh để cướp quyền quân sự. Một ngàn lính Bảo An ở trong trại không kháng cự, cờ quẻ Ly được hạ xuống, cờ đỏ sao vàng được kéo lên.”
Luật sư Trần Lâm năm đó hơn 19 tuổi, kể lại trong cuộc trao đổi với Biên Tập Viên Trà Mi của Ban Việt Ngữ như sau:
“19 tháng 8 là tôi đang học trung học, thì tôi thôi học. Thế mà tôi ở Hà Nội tôi không – chưa làm việc gì cả, mà tôi cũng có tham gia vào cái chỗ Việt Minh, nhưng mà cái mức độ đến ngày 19 tháng 8 tôi tham gia chỉ là cảm tình thôi. Và tôi được đọc sách báo của Việt Minh chứ tôi chưa tham gia một đoàn thể cụ thể nào.
Hôm Cách Mạng Tháng Tám thì trước ngày CMTT thì có cướp cái Bắc Bộ Phủ. Trước một hai ngày định cướp cái Bắc Bộ Phủ thì hôm cướp cái Bắc Bộ Phủ thì tôi có tham gia. Tôi vẫn còn cái ảnh của tôi (lúc đó) tôi đứng sát cái bờ rào.
Còn cảm nghĩ của tôi thì thưa cô, lúc bấy giờ mình cũng khó nói lắm vì lúc bấy giờ mình mười chín hai mươi tuổi nên học hành cũng vừa phải thôi, rồi là cũng không hiểu biết gì lắm ạ, thế cho nên thấy rằng nó vui mừng là một, với hai nữa là nó mới lạ, và nói tóm lại chữ “độc lập” lúc bấy giờ nó đặc biệt lắm, thì nó như người say ấy cô ạ.
Trong những ngày đó như là cái người mê say, bị choáng ấy mà, bị say, nhưng nói về ý thức thì chưa có gì rõ ràng lắm. Mười chín hai mươi tuổi cũng còn ngây thơ lắm, còn ngố lắm, cho nên bấy giờ ý thức về chính trị cũng chưa có, chỉ thấy rằng là hình như có cái gì mới lạ, hình như có một cái gì tháo củi sổ lồng, thế thôi, chỉ đến mức ấy thôi.
Mà nó lại còn có một cái đặc biệt nữa là lúc bấy giờ nó rầm rộ lắm, mình thì không bước vào cái rầm rộ ấy, chẳng hạn như là đi biểu tình rồi đi làm những cái này, rồi tất cả mọi việc nó vui mừng tột độ và thấy cái mới tột độ và thấy như mình có cái sự thay đổi gì đặc biệt nữa.”
Chúng tôi cũng hỏi nhà báo Bùi Tín, năm đó ngoài 20, về không khí của những ngày ấy, ông kể lại:
“Trước ngày 19 tháng 8 là có cuộc mít-tinh của viên chức của Bắc Bộ (Phủ) là ngày 17 tháng 8, thì trong cuộc mít-tinh đó thì đại biểu của Việt Minh đã tung kênh nhau lên và đưa ra lá cờ đỏ sao vàng rồi chạy vòng quanh cái quảng trường của Nhà Hát Lớn.
Thế mà trong cái ngày 19 tháng 8 thì cái mà tôi có ấn tượng sâu sắc nhất là suốt từ 3 giờ chiều cho đến nửa đêm là chỉ có một khẩu hiệu là “Ủng hộ Việt Minh! – Ủng hộ Việt Minh! – Ủng hộ Việt Minh!”, cứ như thế mà ầm cả lên ở Hà Nội, nhắc đi nhắc lại miết làm tôi nhớ mãi cái âm thanh đó.”
Nỗi ngậm ngùi của một thế hệ
Ngày nay, sau 64 năm với không biết bao nhiêu nứơc đã chảy qua cầu, nhìn lại tuổi thanh xuân với bầu máu nóng và lòng yêu nứơc nồng nàn của những ngày Cách Mạng Tháng Tám, nhạc sĩ Tô Hải không khỏi ngậm ngùi cho ông cũng như cho những bạn đồng trang lứa:
“Cho nên là tôi buồn về cái thân phận của tôi nó như thế cho nên cũng như trong Hồi Ký tôi viết toàn là sự thật về những chuyện đó, bao nhiêu bạn bè tôi chết oan, tôi dùng cái chữ “mất xác”, gọi là đi vào cái rừng chính trị mà là hai bàn tay hoàn toàn trắng, cho nên lạc ở trong cái rừng đó.
Mình đi tham gia chính trị mà mình có biết làm chính trị đâu, cho nên vừa hôm trước cầm cờ vàng thì hôm sau cầm cờ đỏ mà thấy trong lòng chả thấy cái gì cả, ngây thơ đến tội nghiệp như thế!”
Luật sư Trần Lâm cũng nhớ lại:
“Bây giờ mình nhiều tuổi rồi, thế rồi lại gặp bao nhiêu câu chuyện cái thì vừa ý cái thì không vừa ý, rồi những mục tiêu của Cách Mạng Tháng Tám nói thế thì nói chứ đến ngày hôm nay mà nhìn lại nó cũng được chỗ nọ chỗ kia, nhưng mà nói thực thì nó như cái áo vá cô ạ, nó cũng không được hoàn chỉnh lắm.
Thế cho nên (tôi) cũng cảm thấy bây giờ, phải nói cái cảm tưởng bây giờ, nhớ lại thấy rằng cũng buồn buồn.”
Nhà báo Bùi Tín thì tâm sự rằng nhớ lại ngày 19 tháng 8 sáu mươi tư năm trứơc, ông vừa thấy vui mừng, lại vừa có niềm cay đắng. Ông vui vì nhớ đến không khí hừng hực lửa của lòng yêu nứơc rộn ràng trong trái tim thanh xuân, nhưng ông cay đắng bởi vì:
“Cho nên tôi cay đắng là gì? Là cả cái lòng yêu nước mênh mông mạnh mẽ của tuổi thanh xuân chúng tôi lúc bấy giờ đã bị lợi dụng để đảng cộng sản cướp chính quyền cho riêng mình, chứ không phải là cướp chính quyền vì độc lập dân tộc và vì tự do của người công dân.
Cho nên đến bây giờ, cái cay đắng đến bây giờ tất cả 84 triệu người công dân vẫn không có tự do cá nhân.”
Đó chắc cũng là tâm sự của không ít những người vừa độ tuổi đôi mươi khi cuộc cách mạng mùa thu diễn ra sáu mươi tư năm trước.
Nguồn: RFA Vietnamese
***
63 năm cuộc cách mạng tháng Tám
63 năm đã trôi qua kể từ khi Việt Nam tiến hành cuộc cách mạng giải phóng dân tộc vào tháng 8/1945.
Việt Nam đã giành được độc lập dân tộc và đang là một trong những quốc gia được Liên Hiệp Quốc khen ngợi về thành tích xoá đói giảm nghèo tích cực trong số các quốc gia đang phát triển.
Hàng năm, đến ngày 19/8, các cơ quan truyền thông, tuyên truyền của Nhà nước lại có dịp đăng tải các bài vở về ý nghĩa của cuộc Cách mạng và đi liền với đó là việc tôn vinh vai trò của Đảng Cộng sản Việt Nam như một lựa chọn vĩnh viễn của lịch sử dân tộc.
Thế nhưng, như lời của Tiến sĩ Nguyễn Đức Truyến, chuyên gia nông thôn từ Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, hiện đang có một cái nhìn thay đổi với sự kiện này từ trong nước:
“Cuộc Cách mạng tháng 8, vấn đề độc lập dân tộc là vấn đề lớn nhất. Khát vọng của Việt Nam hàng trăm năm từ thời thực dân Pháp đô hộ, đến bây giờ người ta cảm thấy đã được giải quyết.”
“Thế nhưng vấn đề của ngày hôm nay không còn là chuyện đó nữa. Khát vọng đã được thực hiện. Vấn đề bây giờ là phát triển, nên khi kỷ niệm cái này, khát vọng phát triển sẽ được nói nhiều hơn.”
Nhớ lại lịch sử, hai mục tiêu cao nhất đã được đặt ra bởi cuộc cách mạng tháng 8 là độc lập dân tộc và người cày có ruộng.
Một câu hỏi được đặt ra là ngày nay, người nông dân ở nông thôn Việt Nam đã và đang sống ra sao, họ đã được hưởng thụ những gì từ cuộc cách mạng 63 năm tuổi.
Chịu đựng nhiều nhất
Giáo sư Tương Lai, nguyên cố vấn các vấn đề xã hội của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt, trong một cuộc phỏng vấn gần đây với BBC Việt ngữ, nhận xét:
“Nông dân Việt Nam là người chịu trên vai mình gánh nặng nhất của đất nước. Nhưng về sau, bản thân người nông dân lại phải chịu đựng rất nhiều thiệt thòi.”
Người từng đứng đầu ngành xã hội học Việt Nam trong những năm cuối thập kỷ 1980 tới giữa những năm 1990 đúc kết những cái ‘nhất’ trong sự được mất của người nông dân Việt Nam:
“Cống hiến nhiều nhất. Hy sinh lớn nhất là thứ hai. Hưởng thụ ít nhất là thứ ba. Thứ tư là họ được giúp kém nhất. Thứ năm là họ bị đè nén thảm nhất. Thứ sáu là họ bị tước đoạt nặng nhất. Thứ bảy, họ cũng là những người cam chịu lâu dài nhất. Nhưng thứ tám, họ là người tha thứ cao cả nhất.”
Sau 63 năm, xã hội và đất nước Việt Nam đã trải qua rất nhiều thay đổi, nhưng nông dân cũng như người dân ở nông thôn Việt Nam hiện vẫn là bộ phận cư dân quan trọng nhất của đất nước.
Bộ phận này chiếm 80% dân số cả nước và do đó nhiều câu chuyện về nông thôn, nông dân Việt Nam, vốn từng là đối tượng và chủ thể chính của cuộc cách mạng 63 năm về trước, cũng là câu chuyện chung, mối quan tâm chung của cả nước.
Khoảng cách quá xa
Tiến sĩ Nguyễn Đức Truyến, cố vấn trong nhiều chương trình nghiên cứu nông dân nói chung và nông thôn đồng bằng Bắc Bộ nói riêng, nhận định vấn đề thời sự của đời sống nông thôn Việt Nam hiện nay:
“Khoảng cách nông thôn – đô thị hiện nay cách nhau quá xa. Đó là một vấn đề rất lớn người ta chưa cách nào làm đuổi kịp được.”
“Bởi vì khẩu hiệu xoá bỏ ngăn cách đô thị nông thôn từ lâu đã nói, nhưng không những không đạt được, mà ngày càng doãng ra và liên quan cả đến vấn đề phân hoá giàu nghèo nữa. Đến bây giờ chính đây là mối lo lớn.”
Công bằng xã hội là một vấn đề khác liên quan tới giá trị của cuộc Cách mạng mà những người lãnh đạo cộng sản Việt Nam đương chức hiện nay luôn tuyên bố là người thừa kế.
Giới quan sát nhận thấy số vụ việc người dân biểu tình đòi đất đai, công lý và chống tham nhũng trong những năm gần đây hiện càng ngày càng có xu hướng gia tăng.
Báo chí và truyền thông trong nước đưa tin hàng trăm vụ ‘khiếu kiện đông người’ lớn nhỏ đã nổ ra tại hàng loạt địa phương trong cả nước những năm gần đây vì những vấn đề này.
Bình luận về một trong các vụ việc nông dân đòi đất và chống tham nhũng trong cả nước, đang diễn ra ở phường Tiền Phong, thành phố Thái Bình, tỉnh Thái Bình suốt mấy tháng nay, Giáo sư Tô Duy Hợp, chuyên gia nghiên cứu biến đổi xã hội, nhận định:
“Bây giờ bức xúc nhất là vấn đề ruộng đất. Đất nông nghiệp chuyển thành đất đô thị và đất công nghiệp. Người ta lấy hàng trăm héc-ta đất của nông dân và làm đền bù vội vàng.”
“Sự kết hợp giữa lợi ích không chính đáng của nhiều nhà doanh nghiệp kết hợp với tình trạng tham nhũng của chính quyền làm thiệt hại đến người dân gây ra nhiều bức xúc.”
Hơn sáu mươi năm sau cuộc cách mạng độc lập dân tộc và người cày có ruộng, xem ra Việt Nam vẫn đang tiếp tục phải tìm câu trả lời cho những vấn đề xã hội cơ bản, từ mưu sinh cho đến tự do và công bằng xã hội đích thực.
Quốc Phương
Nguồn: BBC Vietnamese
