Việt Nam: Hiến pháp mới hạn chế nhiều cải cách

Từ đầu năm nay, Việt Nam đã áp dụng bản Hiến pháp mới do Đảng Cộng sản Việt Nam soạn thảo và đạt sự nhất trí của Quốc hội vào tháng Mười một năm 2013. Tuy nhiên, bản Hiến pháp mới vẫn còn nhiều vấn đề và hạn chế những cải cách chính trị cũng như kinh tế trong những năm sắp tới.

Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) đã nắm quyền điều hành đất nước trong vòng 68 năm qua và đây cũng là chính đảng cầm quyền lâu nhất trên thế giới. Tuy nhiên, trong thời điểm hiện nay, quyền lực của (ĐCSVN) đang bị đe dọa trên nhiều phương diện. Để bảo vệ quyền lực và quyền lợi, ĐCSVN đã soạn thảo một bản Hiến pháp mới nhằm khẳng định lại sức mạnh của họ trong thời gian tới.

Giữa lúc nền kinh tế của đất nước đang bị suy giảm sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu từ năm 2007 đến 2009, ĐCSVN đã mất đi một phần tính chính danh. Lê Hồng Hiệp, nghiên cứu sinh tiến sĩ thuộc Đại học Thành phố Hồ Chí Minh, cho rằng ĐCSVN đang đối mặt với “cuộc khủng hoảng kinh tế, khủng hoảng lãnh đạo và khủng hoảng niềm tin vào sự lãnh đạo đất nước của chính họ”.

Như một phản ứng theo qui luật tự nhiên, các chuyên gia chính sách đối ngoại cho rằng bản Hiến pháp mới đang đi theo một chiến lược mới: “ĐCSVN đã thông qua cách tiếp cận kép để đồng thời bảo vệ khả năng và quyền cai trị của họ trước những lời chỉ trích đến từ các nhà hoạt động dân chủ nổi bật, cùng lúc ĐCSVN cũng đã có những chính sách khoan dung hơn đối với những lời nhận xét, chỉ trích mang tính không quá gay gắt. ĐCSVN đã có những cải cách chính trị nhằm mục đích giảm thiểu sự bất đồng xuất phát từ các nhà hoạt động dân chủ và giải quyết các vấn đề mà ĐCSVN cho rằng đang phương hại đến tính hợp pháp của chính họ”.

Để tiến hành việc sửa đổi hiến pháp, ĐCSVN đã tạo ra Ban soạn thảo Hiến pháp (đều là đảng viên ĐCSVN). Vào năm 2013, Ủy ban soạn thảo đã kêu gọi người dân thu thập và đưa ra nhận xét, ý kiến về bản dự thảo đầu tiên. Ban soạn thảo cho biết họ đã thu được hàng triệu ý kiến, tổ chức được các cuộc lấy ý kiến công cộng và các cuộc thảo luận mang giá trị đóng góp cao.

Thực chất những hoạt động này đã từng diễn ra và không có gì quá mới mẻ tại Việt Nam. Việt Nam đã có những cuộc lấy ý kiến tương tự khi sửa đổi Hiến pháp vào năm 1992. Giải thích cho việc này, chuyên gia về Việt Nam, giáo sư Carlyle Thayer thuộc Đại học New South Wales, cho biết: “Tìm kiếm thông tin phản hồi là một cách để hợp pháp thẩm quyền nhà của nước độc đảng tại Việt Nam”. Tất cả những hành động đó cho thấy dường như người dân đang dần có tiếng nói trong việc đưa ra các quyết định quan trọng.

Trong thời gian sửa đổi và ban hành bản Hiến pháp mới, một bản kiến nghị được đưa ra gồm 72 chữ ký của các nhà trí thức và chính trị gia dưới sự lãnh đạo của cựu Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Đình Lộc. Bản kiến nghị này đã đạt được sự chú ý của quốc tế. Một trong những vấn đề cốt lõi của “Kiến nghị 72” là yêu cầu sửa đổi Điều 4 Hiến pháp, trong đó quy định việc bảo đảm sự lãnh đạo của ĐCSVN. Thay cho việc đó, “Kiến nghị 72” yêu cầu một hệ thống đa đảng và kêu gọi quyền con người để phù hợp với Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền của Liên Hiệp Quốc.

Ngoài nhu cầu về tự do chính trị, Việt Nam cũng đang cần cải cách chính trị nếu muốn đạt được tốc độ tăng trưởng khá khả quan như thời gian trước khi xảy ra cuộc khủng hoảng tài chính thế giới năm 2007. Việc đó sẽ đảm bảo những lợi ích và sự ủng hộ dành cho ĐCSVN nếu họ thực hiện được những cải cách để mang lại một nền kinh tế phát triển thịnh vượng cho cả nước. Theo Nguyễn Hồng Hiệp thì những điểm yếu kém về thể chế chỉ có thể được loại bỏ thông qua những cải cách kinh tế mang nặng chiều sâu.

“Việc quản lý không hiệu quả và không minh bạch tại các doanh nghiệp nhà nước, phân biệt đối xử với khu vực kinh tế tư nhân, tình trạng quan liêu, tham những và không có tính hỗ trợ thị trường đối với các tổ chức” là những yếu kém của ĐCSVN trong thời gian qua. Tuy nhiên, thay vì giải quyết những điểm đó, ĐCSVN “có xu hướng chống lại những cải cách có thể làm suy yếu quyền lực và quyền lợi của họ”.

Những người ký tên trong “Kiến nghị 72” đã lên tiếng yêu cầu Việt Nam cởi mở hơn nữa, nếu trong thời gian tới chính quyền vẫn tiếp tục các chính sách cũ thì đất nước sẽ tiếp tục bị tổn hại về nhiều mặt. Theo giáo sư Thayer, “những yêu cầu trong “Kiến nghị 72” nếu được thông qua và áp dụng sẽ làm suy yếu quyền lực của chính phủ, đặc biệt là việc lấy ý kiến trong nhân dân, […] Đây là cơ hội hiếm có để thúc đẩy cải cách chính trị mang qui mô lớn”, ông nói.

Tuy nhiên, thay vì đạt được những thành công để mang lại nhiều thay đổi to lớn hơn, những người ký tên trong “Kiến nghị 72” và công dân Việt Nam đang chứng kiến một kết quả không như mong đợi. Điều 4 Hiến pháp đã được sửa đổi nhưng không phải theo cách mà các nhà cải cách hi vọng. Thay vì tạo ra không gian chính trị tự do hơn, vai trò của ĐCSVN lại được củng cố hơn bao giờ hết. ĐCSVN không còn là người đứng đầu đại diện cho giai cấp công nhân, mà giờ đây ĐCSVN chiếm luôn quyền đứng trên mọi công dân Việt Nam và cả đất nước”.

“Các khoản mới tại các điều 16, 31, 102 và 103 trong bản Hiến pháp mới cho phép tự do ngôn luận và các quyền cơ bản khác, và hứa hẹn sẽ chấm dứt những vụ bắt giữ tùy tiện đối với những người chỉ trích và nghiên cứu chính trị”, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền cho biết trong một bài viết trên trang web.

“Tuy nhiên, các qui định này lại bị phủ nhận bởi các lỗ hổng và sự đảm bảo yếu kém trong các qui định khác. Điều 14 nói rằng các nhà chức trách có thể hành động bất chấp quyền con người nếu xét thấy cần thiết cho quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự công cộng, anh ninh xã hội hay đạo đức xã hội”.

“Hiến pháp sửa đổi tiếp tục mở rộng cánh cửa để ĐCSVN sử dụng pháp luật một cách khắc nghiệt và dùng tòa án để kiểm soát chính trị nhắm vào các mục tiêu của các nhà hoạt động dân chủ và các nhà phê bình chính trị”, Brad Adam thuộc Tổ chức Theo dõi Nhân quyền nói.

Các cải cách liên quan đến khuôn khổ kinh tế, đặc biệt là khu vực doanh nghiệp nhà nước, đã không có gì thay đổi. Tuy nhiên, Chủ tịch Văn phòng Quốc hội, Nguyễn Hạnh Phúc, nhấn mạnh hồi tháng Mười hai năm 2013 rằng các doanh nghiệp nhà nước vẫn sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng hàng đầu trong nền kinh tế đất nước.

Cuối cùng, theo Nguyễn Hồng Hiệp thì kết quả của “việc sửa đổi hiến pháp là một trường hợp khác chứng minh các giới hạn cải cách chính trị của ĐCSVN”.

Thùy Dương chuyển ngữ, Phía Trước
Rodion Ebbighausen, dw.de

© 2014 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC – www.phiatruoc.info

Share